Yazımız kaldığımız yerden devam ediyoruz. Kafanıza takılan sorular için yorum kısmana soru bırakmayı unutmayın ! yazımızı paylaşıp sosyal medya hesaplarımızı takip edebilirsiniz.
10.4. At Gübreli Mantar Komposttu Hazırlama Tekniği
Kültür mantarı üretiminde kullanılan en elverişli kompost at gübresi ile yapılan komposttur.
0. gün - 3. gün (1. aktarma) -
6. gün (2. aktarma)-
8. gün (3. aktarma)-
10. gün (4. aktarma)-
12-19. gün pastörizasyon-
20. gün (Misel ekimi) Maddeler Miktar (Kg)
1. Aktarma 3. Aktarma
(3. gün) (8. gün) Buğday Sapı 1000
BuÄŸday KepeÄŸi 100 100
At gübresi 600 ( Altlık ile beraber )
Tavuk gübresi 300 100
Amonyum nitrat 20 4
Ãœre 10 6
Pamuk tohumu küspesi 20 20
Alçı 60 60
11. Kompostun Kimyasal Yolla Dezenfeksiyonu
Buharla pastörizasyon yapılamayan küçük işletmelerde kimyasal yolla yapılır. Bunun için kompost; bakır sülfat, metil bromit, deksonal gibi ilaçlarla dezenfekte edilerek zararlı mikroorganizmalar yok edilir. Bu işlem için metil bromit, bakır sülfat veya deksonal ilaçları kullanılır. Öncelikle kompost beton zemin üzerine 25 cm yüksekliğinde yayılır:  1 m3 kompost için 50 gr metil bromit uygulanır. Metil bromit 24 saat yığın içinde kalır, bu süre sonunda naylon açılarak havalandırılır.  1 ton kompostta 500 gr bakır sülfat karıştırılır. Naylonla üzeri kapatılır ve 3 gün sonunda naylon açılır. 3 gün boyunca yığın havalandırma yapılır ve herhangi bir gaz kokusu kalmadığı iyice anlaşılınca misel ekimi yapılır.  1 ton komposta 300 gr Deksonal uygulanır. İşlemler bakır sülfatta olduğu gibi uygulanır. Not: Kullanılan kimyasal ilaçlar çok zehirli olduğundan ilaç uygulamalarında teknik elemanın bulunması sağlık açısından önemlidir. 12. Komposttun Ekimi
Misel ekiminde kullanılacak tüm alet ve ekipmanlar %1 lik formalin’li su ile ilaçlanmalıdır. 1 ton kompost da 5-8 kg misel olmalıdır. Torba sisteminde genelde 10-30 kg’lık torbalar kullanılmaktadır. Torbalar kompost konulmadan yanlardan havalandırma delikleri açılmalıdır. Klima sistemi olmayan
işletmelerde soğuk dönemlerde bir torba içine 20-30 kg, sıcak dönemlerde 10- 15 kg kompost konur. 10-12 kg kompost için 50-60 gr misel yeterlidir. Kış aylarında yapılan üretimde üretim yerlerimiz yeterince ısıtılamıyorsa misel miktarını bir miktar arttırmak faydalı olabilir. Ancak yaz aylarında misel miktarı yüksek tutulmamalıdır. Üretim sistemi ne olursa olsun kompost derinliği 30-35 cm, çapı 45-50 cm olmalıdır (Şekil 6). Ekim, komposttun derinliğine göre 2-3 kat şeklinde yapılabilir. İyi şartlarda ilk flaşta 1 ton komposttan yaklaşık 50-70 kg ürün temin edilebilir. 1 torba kompost 2-6 kg verim verir. 1 ton kompost dan hasat süresince ortalama 200 kg hasat yapılır. Hazır alınan torbalanmış kompostun ömrü 70 gündür. 1 ton mantar ortalama %30 kar bırakır. Şekil 6. Torbadaki kompostta misel ekimi
13. Örtü Toprağı
Mantarın elde edilebilmesi için, misel gelişimini tamamlamış kompostta örtü toprağı serilmelidir. Örtü toprağı mantar için besleyici özelliğinden ziyade kökün tutunabileceği misellerin yumaklaştığı yerdir ve suyu iyi tutar. Su tutma kapasitesi az olan örtü toprağı mantar veriminin de düşmesine neden olur. Ayrıca örtü toprağı kaymak tabakası oluşturmamalı ve kompost ile yetiştirmeodası arasındaki gaz difüzyonuna imkan verecek şekilde gözenekli olması arzu edilir. Örtü toprağının pH’ı 7-7.5 sınırına getirilmelidir. pH ayarı için kireç kullanılır. Çünkü gelişen miseller tarafından salgılanan oksalik asit kireç tarafından absorbe edilerek pH istenilen seviyede kalması sağlanır.Örtü toprağı steril edilmiş ve %80-90 oranında nemlendirilmiş olmalıdır. Dezenfeksiyon buharla veya kimyasal yolla yapılmalıdır. Kimyasal dezenfeksiyonda ticari adı formalin olan (formaldehit) % 40’lık solusyon kullanılır. Bunun için 100 lt suya 2 lt konulur. Toprak 20-30 cm yüksekliğinde beton zemin üzerine yayılır (Şekil 7). İlaç iki kademede pülverize şeklinde verilir ve karıştırılır. Daha sonra ilaçlanmış toprağın üzeri naylonla örtülür ve 48 saat kapalı tutulur. Sonra 4-5 defa aktarma yapılarak toprağın havalandırılması sağlanmış olur. İlaçlamada dikkat edilmesi gereken husus; formalin ilacının 15-16 o C oda sıcaklığında uygulanması gerekir. Örtü toprağı kompost üzerine serilmeden bir tahta parçacıyla hafifçe sıkıştırılır (Şekil 8). Daha sonra örtü toprağı 3-4 cm kalınlığında komposttun üstüne düzgün bir şekilde serilir. ( Şekil 9, 10) Örtü toprağı serildiği günlerde 9. günde mantar miselleri örtü toprağını 2/3 oranında sardığı zaman, mantar misellerinin yüzeye çıkmasına yaklaşık 1 cm mesafe varken tırmıklama yapılır. Tırmıklama, toprağın kompost tabakasına kadar karıştırılmasıdır. Tırmıklama, bir tahta üzerine tırmık şeklinde çakılmış olan çivilerle yapılabileceği gibi, elle parmakları tırmık şeklinde kullanarak da yapılabilir. Amaç mantarın toplu ve yapışık olarak çıkmasını önlemektir. Tırmıklamadan sonra örtü toprağı fazla bastırılmadan düzeltilmelidir. Tırmıklama geç yapılması ilk flaşı geciktirir. Mantar taslakları şekillendikten sonra yapıldığı için verim kaybına neden olur ve hasattaki birlikteliği bozar. Erken tırmıklama ise mantarın derinde oluşmasına ve kirlenmesine neden olur. Örtü toprağı örtüldükten 15-17 gün sonra mantar hasat edilecek büyüklüğe erişir
14. Hasat Zamanı
Hasat döneminde oda ısısı 15-17 o C arasında tutulmalıdır. Bu devrede üretim odası sık sık havalandırılmalıdır. Hasada flaş denir. Her flaş 2-3 gün sürer ve 4-6 flaş yapılır (Şekil 12). Bilhassa flaş devrelerinde üretim odasının saatte 4 defa havasının değiştirilmesi gerekir. Özellikle her hasattan sonra sulama daha sonra kuvvetli bir havalandırma gerekir. Örtü toprağının yüzeyinin neminin kurumamasına dikkat edilmelidir. Hasat devri; mantar şapkasının 3-5 cm çapına ulaştığında yapılmalıdır. Her flaştan sonra ki flaş azalarak devam eder. Hasat süresi 40-45 gündür. 1 m2 den 10-15 kg mantar almak mümkündür. 25-30 kg ağırlığındaki bir torbadan takriben 2-6 kg ürün alınır. Hasatta dikkat edilmesi gereken hususlardan biri mantar şapkası altında bulunan lamellerin görülmemesi gerekir. Aksi takdirde açılan lameller bünyelerinde bulunan sporları diğer mantarların üzerine veya ortama boşaltarak ortamın kararmasına neden olacaktır. Hasat bitmesinden sonra kullanılan kompost ve örtü toprağı ortamdan uzaklaştırılır. Kullanılmış olan kompost ve örtü toprağı tesisten uzakta olmak şartıyla kullanılmayan açık bir arazide yığın halinde biriktirilir. Yaklaşık 2 sene bulunduğu yerde yanmış gübre haline gelmesi beklenir. Bu artıklar daha sonra tekrar steril edilerek örtü toprağı olarak kullanılır. Boşalan oda temizlenir ve % 1’lik formaldehit ve % 0.5 DDVP ile ilaçlanır. İlaçlanan oda 24 saat kapalı tutulup daha sonra oda havalandırılmalıdır.
15. Kültür Mantarlarında Görülen Hastalıklar
Yapılan araştırmalarda mantar üretimini kısıtlayan başlıca faktörler içerisinde hastalıklarla ilgili sorunların geldiği belirtilmektedir. İşletmelerin %90.8’i hasat döneminde , %6.0’sı kuluçka döneminde ve %3.2’si topraklı dönemde hastalıklarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Torba sistemi ile yapılacak mantar yetiştiriciliğinde; torbalarda meydana gelebilecek hastalık veya zararlanmalarda hastalığı tedavi yoluna gitmek yerine o torbayı hemen oda dışına çıkartmak gerekir. Hastalıklarla mücadelede ilaçlı mücadele yoktur. Paraziter olmayan veya parazit tarafından meydana gelen birçok hastalık vardır. Mantari hastalıkların oluşmasında primer(ilk) enfeksiyon her ne sebepten olursa olsun asıl tahribatı daha sonraki aşamada (sekonder) meydana gelir.
15.1. Mantari Hastalıkların Sebepleri
1. Kompost iyi fermantasyona uğramamış, iyi olgunlaştırılamamış veya aktarmalar belirtilen takvimden önce yapılmıştır.
2. Pastorize yetersiz yapılmış veya pastorize ile ekim arasında uzun bir süre geçmiştir.
3. Ekim sırasında hastalıklı misel kullanılmıştır.
4. Kompostun pH 7-7.5’in üzerindedir.
5. Havalandırma yetersiz veya düzensizdir.
6. Kompostun ekim nemi % 65-70’in çok üzerindedir.
7. Sulama yetersiz veya çok fazladır.
8. Yetiştirme odasının tabanı toprak zemindir.
9. Yetiştirme odasının önüne içeri girişlerde ayak silecek ilaçlı madde taşıyan paspas yoktur. 10. Havalandırma deliklerinin önünde tel yoktur.
11. Soba ile ısıtma yapılıyorsa içeri tozlu ve dumanlıdır.
12. Pülverize suyun tazyiki düşük olmalı ve üstten verilmelidir. Kışın soğuk havalarda soğuk su verilmemelidir.
13. Aspiratör önündeki torbalarda kuruma gözükür. Bunun için oda içindeki havalandırma bir boru tertibatı ve hava delikleri tavana bakacak şekilde olmalıdır.
14. Hasat sonrası verilen su ile küçük mantarların üzerinde su kalmaması gerekir.
15. Hastalıkların oluşmasında; sineklerin, örümceklerin, akarların, nematodların, salyangozların veya sıçanların önemli etkisi vardır. Not: Temizlik ve odaların ilaçlanmasına dikkat edildiğinde herhangi bir ekonomik zarar meydana gelmesi olasılığı azdır.
16. Sonuç ve Öneriler Mantar üreticilerin üretim esnasında dikkat etmeleri gereken noktaları bir kez daha tekrar etmede fayda vardır.
1. Kompost hazırlama yerinin tabanı ile üretim odaları ve civarı kolay temizlenebilecek şekilde inşa edilmiş olmalıdır.
2. Kompost hazırlamada çalışanların üretim odalarına girmeleri çok sakıncalıdır. Hastalıkların çoğu bu yolla bulaşmaktadır. Ancak yıkanıp elbise ve ayakkabı değiştirerek üretim odalarına girilmelidir.
3. Kompost hazırlama sırasında katkı ve aktivatör maddeler her tarafa aynı nispette dağılmalı ve kompost çok iyi havalandırılmalıdır.
4. Pastörize ve üretim odaları ısı ve nem durumları çok iyi ayarlanmalıdır.
5. Tesisin kuruluşunda ısı ve nem yalıtımına dikkat edilmelidir.
6. Üretim odaları ve servis koridorları temiz olmalı ve yerler dezenfekte edilmelidir.
7. Üretim odalarına yerleştirilen kompost ne kadar temiz ve hastalıksız ise o kadar çok verim alınacaktır.
8. Pastörize, ön gelişme ve üretim devrelerinde, istenen en iyi ısı ve nem miktarı çok iyi ayarlanmalıdır.
9. Kompost hazırlığı safhasında kompostun fiziki ve kimyevi tahlilleri yapılmalı ve eksik maddeler için zamanında müdahale edilmelidir. 1
0. Sağlıklı ve taze misel kullanılmalıdır.
11. Mantar üretimini öğrenmeden tesis kurmak çok sakıncalıdır.
Bu konuda yetişmiş uzman kişiler veya resmi kuruluşların bilgisinden yararlanılmalıdır.
Samsun tarım orman müdürlüğüne ve Cengiz ÖZDEMİR bilgiler için teşekkür ederiz.
Kaynaklar Aksu, Ş., Işık, S. E., Erkal, S. 1996. Türkiye’de Kültür Mantarcılığının Gelişimi ve Mantar İşletmelerinin Genel Özellikleri, Türkiye 5. Yemeklik Mantar Kongresi, s. 1-14, Yalova. Anonim, 1994. İhracat-İthalat Bilgisayar Kayıtları (1994-1998) İTO. İstanbul. Anonim, 1998. FAO Kayıtları. İnternet Erişim. www.fao.org. Damgacı, E., 1994. Marmara Bölgesinde Kültür Mantarlarında Zarar yapan Örümcek Ağı Hastalığına Karşı Mücadele İmkanlarının Saptanması Üzerinde Araştırmalar, Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yayın No 29. Yalova Erkel, İ., 1992. Dünya’da ve Türkiye’de Kültür Mantarcılığının Durumu Türkiye 4. Yemeklik Mantar Kongresi, Cilt I. Yalova. Işık, S. E., Aksu, Ş., Damgacı, E., Ergun, C., Erkal, S., 1997. Mantar Yetiştiriciliği. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yayın No:75. Yalova. Şimşek, A., 1988. Türkiye’de Mantar İşletmelerinin Yapısal Durumları, Sorunları ve Bunların Çözümlenmesinde Gerekli Tarımsal Yayım Çalışmalarının Belirlenmesine İlişkin Bir Araştırma. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü. (Sonuç Raporu). Yalova. Öder, N., 1988. Kültür Mantarı Üretimi. S.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi. Konya. Öztürk, C., 1987. Mantarcılık Bölümü Ders Notları, S.Ü. M.Y.O. Mantarcılık Bölümü. Günay, G., 1995. Kültür Mantarcılığı. Samsun Tarım İl Müdürlüğü. Özbayram, K., Savaşkan, Ç., 2000. Yemeklik Mantar Üretimi. Topraksu Araştırma Enstitüsü Yayınları. Genel Yayın No:91. Ankara